Ung Thư Và Rối Loạn Chuyển Hóa

Rối loạn chuyển hóa có liên quan mật thiết đến sự phát triển của một số loại ung thư, đặc biệt là ung thư gan, đại tràng, vú, và thực quản, thông qua các cơ chế như viêm mạn tính, kháng insulin, và rối loạn nội tiết.

Nhiều nghiên cứu trên thế giới, từ các xét nghiệm chẩn đoán sớm, liệu pháp tế bào, đến sử dụng AI và vắc-xin, đang tập trung vào việc hiểu và can thiệp vào mối liên hệ này.

Một số Viện của Đài Loan và các chuyên gia nghiên cứu di truyền Y học và Bệnh học cũng đang góp phần làm sáng tỏ vấn đề này.

Ung thư có phải là bệnh do rối loạn chuyển hóa không?

Để giảm nguy cơ ung thư liên quan đến rối loạn chuyển hóa, các biện pháp như kiểm soát cân nặng, điều trị kháng insulin, và lối sống lành mạnh (chế độ ăn Địa Trung Hải, vận động 150 phút/tuần) là rất quan trọng.

1. Ung thư do rối loạn chuyển hóa

Có bằng chứng khoa học ngày càng tăng cho thấy rối loạn chuyển hóa có thể đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của một số loại ung thư. Rối loạn chuyển hóa, bao gồm các tình trạng như hội chứng chuyển hóa, béo phì, đái tháo đường type 2, và gan nhiễm mỡ không do rượu (MASLD/NAFLD), có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư thông qua các cơ chế như viêm mạn tính, kháng insulin, rối loạn nội tiết, và thay đổi môi trường vi mô của tế bào.

1.1. Cơ chế liên quan giữa ung thư do rối loạn chuyển hóa:

Viêm mạn tính: Rối loạn chuyển hóa thường gây ra trạng thái viêm mạn tính trong cơ thể, làm tăng sản xuất các cytokine gây viêm, thúc đẩy sự phát triển và tiến triển của tế bào ung thư.

Kháng insulin và tăng đường huyết: Kháng insulin dẫn đến tăng nồng độ insulin và yếu tố tăng trưởng giống insulin (IGF-1), có thể kích thích sự tăng sinh tế bào và ức chế quá trình chết tế bào theo chương trình (apoptosis), tạo điều kiện cho ung thư phát triển.

Béo phì: Mô mỡ dư thừa, đặc biệt là mỡ nội tạng, tiết ra adipokine (như leptin) và các yếu tố viêm, làm tăng nguy cơ ung thư ở các cơ quan như gan, đại tràng, vú, và thực quản.

Rối loạn lipid: Các bất thường về cholesterol và triglyceride có thể ảnh hưởng đến màng tế bào và tín hiệu tế bào, tạo điều kiện cho sự phát triển của ung thư.

Gan nhiễm mỡ (MASLD): Gan nhiễm mỡ liên quan đến rối loạn chuyển hóa được ghi nhận là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư gan trên toàn thế giới. Đặc biệt, ung thư gan có thể xảy ra ngay cả ở giai đoạn đầu của MASLD (F1, F2) mà không cần qua giai đoạn xơ gan.

1.2. Cụ thể một số bệnh ung thư do rối loạn chuyển hóa:

Ung thư gan: MASLD làm tăng nguy cơ ung thư gan do tích tụ mỡ trong gan gây viêm và xơ hóa, dẫn đến tổn thương DNA và đột biến gen.

Ung thư đại tràng: Một nghiên cứu chỉ ra rằng MASLD làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng gấp 20 lần so với những người không mắc bệnh.

Barrett thực quản: Hội chứng chuyển hóa và đái tháo đường có liên quan đến tăng nguy cơ Barrett thực quản, một tình trạng tiền ung thư biểu mô thực quản.

Ung thư vú: Béo phì và hội chứng chuyển hóa làm tăng nguy cơ ung thư vú, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh, do rối loạn nội tiết và viêm.

2. Lý thuyết ung thư là bệnh do rối loạn chuyển hóa

Một số nhà nghiên cứu, như Thomas N. Seyfried, đã đề xuất rằng ung thư không chỉ là bệnh di truyền mà còn là một bệnh chuyển hóa. Theo lý thuyết này, rối loạn chuyển hóa trong tế bào (như sự phụ thuộc vào con đường chuyển hóa glucose qua quá trình lên men thay vì hô hấp oxy hóa) có thể là yếu tố khởi phát và thúc đẩy ung thư. Điều này mở ra hướng tiếp cận điều trị mới, tập trung vào việc thay đổi môi trường chuyển hóa của tế bào ung thư (ví dụ: chế độ ăn kiêng ketogenic hoặc thuốc ức chế chuyển hóa).

Các nghiên cứu trên thế giới: Có nhiều nghiên cứu quốc tế đã và đang khám phá mối liên hệ giữa rối loạn chuyển hóa và ung thư. Dưới đây là một số tiêu biểu:

2.1.  Nghiên cứu về hội chứng chuyển hóa và nguy cơ ung thư:

Một nghiên cứu do Tiến sĩ Han-Ping Shi dẫn đầu cho thấy hội chứng chuyển hóa (bao gồm béo phì, tăng huyết áp, tăng đường huyết) làm tăng nguy cơ ung thư do các yếu tố rối loạn chức năng chuyển hóa. Kiểm soát hội chứng chuyển hóa có thể giảm nguy cơ phát triển ung thư.

2.2.  Nghiên cứu về gan nhiễm mỡ và ung thư gan:

Một nghiên cứu nhấn mạnh rằng MASLD là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư gan trên toàn thế giới. Tần suất mắc MASLD tại châu Á tương đương các nước phát triển, với dự đoán đến năm 2030, 30-35% dân số sẽ mắc bệnh này. Đặc biệt, MASLD có thể dẫn đến ung thư gan ngay từ giai đoạn sớm (F1, F2) mà không cần qua xơ gan.

Nghiên cứu về thuốc Resmetirom (được FDA phê duyệt) cho thấy hiệu quả trong điều trị xơ hóa gan liên quan đến MASLD, giúp giảm nguy cơ tiến triển thành ung thư gan.

2.3.  Nghiên cứu về xét nghiệm và chẩn đoán sớm:

Công ty Novelna (Hoa Kỳ) phát triển xét nghiệm máu phát hiện 18 loại ung thư bằng cách phân tích protein, đạt độ chính xác cao (93% ở nam và 84% ở nữ ở giai đoạn 1). Những xét nghiệm này có thể giúp phát hiện sớm ung thư liên quan đến rối loạn chuyển hóa.

2.4. Nghiên cứu về liệu pháp tế bào và chỉnh sửa gen:

Các nhà khoa học tại Viện Khoa học và Công nghệ Tiên tiến Hàn Quốc (KAIST) đã phát triển phương pháp tái lập trình tế bào ung thư thay vì tiêu diệt chúng, mở ra hướng điều trị mới dựa trên việc điều chỉnh chuyển hóa tế bào.

2.5. Nghiên cứu về AI và chẩn đoán ung thư:

Trí tuệ nhân tạo (AI) được ứng dụng để phát hiện ung thư sớm, như trong chụp nhũ ảnh, với nghiên cứu tại Thụy Điển năm 2023 cho thấy AI phát hiện thêm 20% trường hợp ung thư vú so với phương pháp truyền thống. AI cũng được sử dụng để dự đoán phản ứng của ung thư với liệu pháp miễn dịch, có thể liên quan đến rối loạn chuyển hóa.

2.6. Nghiên cứu về vắc-xin phòng ngừa ung thư:

Vắc-xin HPV và viêm gan B giúp giảm nguy cơ ung thư cổ tử cung và ung thư gan, vốn có liên quan đến rối loạn chuyển hóa (như MASLD trong ung thư gan). Các vắc-xin mới như LungVax và LynchVax đang được thử nghiệm để giảm nguy cơ ung thư ở những người có yếu tố nguy cơ chuyển hóa.

MASLD (Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease), trước đây gọi là NAFLD (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease), là tình trạng tích tụ mỡ trong gan liên quan đến rối loạn chuyển hóa, bao gồm béo phì, đái tháo đường type 2 và các yếu tố nguy cơ tim mạch. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư gan và các bệnh lý gan nặng. Các nghiên cứu gần đây (từ 2024-2025) tập trung vào dịch tễ học, cơ chế bệnh sinh, chẩn đoán sớm, và các liệu pháp mới như thuốc nhắm mục tiêu chuyển hóa.

Một phân tích tổng hợp từ 92 nghiên cứu ước tính tỷ lệ mắc MASLD toàn cầu là 38%, tăng 50% trong vòng 20 năm qua.   Nghiên cứu này nhấn mạnh sự gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở các khu vực đô thị hóa cao, và liên quan đến tử vong do MASLD dự kiến tăng đến năm 2040.  

Tại châu Á, tỷ lệ MASLD tương đương các nước phát triển, dự báo đạt 30-35% dân số vào năm 2030. Một nghiên cứu khác cho thấy bệnh nhân MASLD gầy (lean MASLD) có nguy cơ tử vong toàn bộ cao hơn, dựa trên phân tích tổng hợp từ 14 nghiên cứu với 94.181 bệnh nhân.   Ngoài ra, nhận thức về sự thay đổi tên gọi từ NAFLD sang MASLD vẫn thấp, chỉ dưới 20% ở dân số chung và người bệnh tiểu đường.   

Các nghiên cứu nhấn mạnh vai trò trung tâm của rối loạn chuyển hóa axit béo dẫn đến tích tụ mỡ gan, viêm và xơ hóa.   Một nghiên cứu sử dụng khoa học máy (tính machine learning) đã phát triển mô hình dự đoán MASLD ở người lớn, với độ chính xác cao dựa trên chỉ số béo phì và lipid.  

Nghiên cứu khác đánh giá mối liên hệ giữa béo phì, chỉ số lipid và mức độ xơ gan ở bệnh nhân MASLD, cho thấy béo phì làm tăng nguy cơ steatosis nặng.  

Các hướng dẫn từ EASL-EASD-EASO nhấn mạnh MASLD liên kết chặt chẽ với đái tháo đường type 2, béo phì, và tăng nguy cơ biến chứng tim mạch, gan. 

3. Liệu pháp và thử nghiệm lâm sàng chứng minh ung thư là do rối loạn chuyển hóa

Resmetirom (Rezdiffra): Đây là thuốc đột phá, được FDA phê duyệt năm 2024 cho MASH không xơ gan với xơ hóa trung bình đến nặng (F2-F3). Cơ chế: Agonist chọn lọc thụ thể thyroid hormone beta (THR-β), tăng sinh tổng hợp ty thể, oxy hóa axit béo, giảm độc tính lipid gan. Các thử nghiệm (MGL-3196-05, MAESTRO-NAFLD-1) cho thấy giảm mỡ gan 32.9% ở tuần 12 và 37.3% ở tuần 36 (so với placebo 10.4% và 8.5%). Phân tích tổng hợp từ 3 thử nghiệm (2231 bệnh nhân) cho thấy giải quyết MASH mà không tiến triển xơ hóa (RR: 2.51), cải thiện xơ hóa (RR: 2.31).

Tác dụng phụ: Tiêu chảy, buồn nôn, táo bón; chống chỉ định ở xơ gan mất bù. Liều: 80-100 mg/ngày tùy cân nặng. Cần nghiên cứu dài hạn về đảo ngược xơ hóa và ngừa ung thư gan.     

Semaglutide: Thử nghiệm giai đoạn 3 (NCT04822181) trên 1197 bệnh nhân MASH với xơ hóa F2/F3, dùng liều 2.4 mg/tuần so với placebo. Kết quả tạm thời tuần 72 (800 bệnh nhân): Giải quyết steatohepatitis mà không xấu đi xơ hóa ở 62.9% (semaglutide) so 34.3% (placebo); giảm xơ hóa mà không xấu đi steatohepatitis ở 36.8% so 22.4%. Kết hợp cả hai: 32.7% so 16.1%. Giảm cân trung bình -10.5% so -2.0%. Tác dụng phụ: Rối loạn tiêu hóa thường gặp hơn.

Semaglutide cải thiện mô bệnh học gan ở bệnh nhân MASH xơ hóa trung bình/nặng.   

Để chẩn đoán và quản lý MASLD hiện nay là kiểm soát chế độ ăn, nên ăn chế độ ăn Địa Trung Hải, giảm cân 7-10% ở người thừa cân, và theo dõi nguy cơ tim mạch.    

Trong tương lai chúng tôi sẽ nghiên cứu tập trung vào kết quả lâm sàng lâu dài và tích hợp AI để dự đoán.

Tham khảo các sản phẩm chăm sóc sức khỏe chính hãng tại: https://edallyhanquoc.vn/thuc-pham-bao-ve-suc-khoe-edally-bh-han-quoc.html

Mọi thông tin chi tiết về sản phẩm cũng như chính sách đại lý xin vui lòng liên hệ edallyhanquoc.vn qua Hotline/Zalo: 0902.158.663 để được tư vấn và hỗ trợ nhanh nhất.